Borneol - Monoterpenol kamfol met geur van kamfer!

Borneol, of ook wel kamfol genoemd, is een kleurloze monoterpenol die een penetrante geur van kamfer heeft. In tegenstelling tot veel andere monoterpenen, is borneol geen vloeibare stof maar komt het in vaste vorm voor als kristallen. De terpeen staat bekend als een natuurlijk insectenwerend middel. Het kan in hoge dosis verwarring en misselijkheid veroorzaken.

Borneol is, net als andere monoterpenen, een belangrijk bestanddeel van een groot aantal etherische oliën. Het vertoont structureel gezien nauwe verwantschap met bornaan en kamfer. Het kan op een makkelijke wijze met salpeterzuur of chroomzuur worden geoxideerd tot de ketonvorm kamfer.

De monoterpeen wordt onder andere gevonden in diverse soorten van het Artemisia geslacht, het geslacht Dipterocarpaceae (plankwortelboom), gember en kentjoer. Ook in het cannabis geslacht komt deze monoterpeen voor. Verder wordt het in lichtere mate gevonden in etherische oliën van koriander, boerenwormkruid, nootmuskaat, salie en rozemarijn.

Gespiegelde stereo isomeren

Net als limoneen, kent borneol twee verschillende enantiomeren (gespiegelde stereo isomeren) die dezelfde formule met dezelfde chemische en fysische eigenschappen hebben maar met een tegenovergestelde structuur:

• D - (+) - borneol
• L - (-) - borneol

Borneol is een vrij stabiele terpeen, maar kan een schadelijke en irriterende werking geven op de ogen, de huid en de luchtwegen. Het staat niet bekend als toxisch, maar het kan in grote concentraties schadelijk zijn. Borneol heeft een licht ontvlambaar effect waardoor er beslist geen vuur of vonken bij in de buurt mogen komen.

Het maken van gezondheidsclaims is helaas niet meer toegestaan.

Borneol als moxa

Borneol wordt als moxa gebruikt in de traditionele Chinese gezondheidskunde. Eén van de eerste beschrijvingen hiervan is te vinden in de Bencao Gangmu (Chinese materia medica), geschreven door Li Shizhen tijdens de Ming Dynasty. Het woord moxa is afgeleid van moxibustion, een traditionele Chinese gezondheidstherapie. Moxibustion staat ook wel bekend als moxabranden waarbij warmte-energie naar een bepaald punt wordt geleid.

Moxa wordt met behulp van gedroogde bijvoet (Artemisia argyi) verkregen en wordt toegepast bij Zhen Jiu (acupunctuur). Ook wordt het toegepast bij ... (-edit: claim verwijderd). Naast China en Tibet, maken ook landen als Japan, Korea, Vietnam en Mongolië gebruik van moxibustion. In China is natuurlijk voorkomende D-borneol één van de zeldzame gezondheidsstoffen die er verkijgbaar is, waardoor de prijs ervan hoog ligt.

Let op: bovenstaande uitspraken zijn geen gezondheidsclaims, enkel een beschrijving van de toepassingen binnen oude Chinese traditionele geneesmiddelen. Deze toepassingen zijn niet bewezen via wetenschappelijk (klinisch) onderzoek. 

Chemische data

• De chemische moleculeformule van borneol is C10H18O
• De moleculaire massa bedraagt 154,24932 g/mol
• De systematische naam is endo-1,7,7-trimethylbicyclo[2.2.1]heptan-2-ol

Natuurkundige waarden

• Aggregatietoestand: Vast
• Kleur: Kleurloos
• Dichtheid: 1,011 g/cm³
• Smeltpunt: 208 °C
• Kookpunt: 213 °C
• Vlampunt: 65 °C
• Slecht oplosbaar in water (d-vorm)
• Oplosbaar in chloroform, ethanol, aceton, ether, benzeen, tolueen, decaline en tetraline

Waar kan borneol in gevonden worden?

Naast dat borneol in cannabisplanten en in diverse soorten van het Artemisia geslacht voorkomt, is deze monoterpeen ook te vinden in vele andere bomen, planten en kruiden. Hieronder volgen de meest bekende soorten:

• Zilverspar (Abies alba)
• Cannabis (Cannabis sativaL.)
• Duizendblad (Achillea millefolium)
• Kalmoes (Acorus calamus)
• Citroenverbena (Aloysia citrodora)
• Laos (Alpinia galanga)
• Kantbloem (Ammi visnaga)
• Grote engelwortel (Angelica archangelica)
• Wilde kamille (Anthemis mixta)
• Zomeralsem (Artemisia annua)
• Bijvoet (Artemisia vulgaris)
• Chinese mugwort (bijvoet) (Artemisia argyi)
• Mansoor (Asarum europeum)
• Frankincense (Boswellia carterii)
• Bergsteemtijm (Calamintha nepeta)
• Libanonceder (Cedrus libani)
• Loopkamille (Chamaemelum nobile)
• Balsemwortelkruid (Chrysanthemum balsamita)
• Moederkruid (Tanacetum parthenium)
• Boerenwormkruid (Chrysanthemum vulgare)
• Kamferboom (Cinnamomum camphora)
• Limoen (Citrus aurantiifolia)
• Koriander (Coriandrum sativum)
• Saffraan (Crocos sativus)
• Geelwortel (Curcuma longa) - Kurkuma stukjes - Poeder
• Citroengras (Cymbopogon flexuosus)
• Wilde peen (Daucus carota)
• Rode zonnehoed (Echinacea purpurea) - Gedroogde Echinacea
• Kardemom (Elettaria cardamomum)
• Eucalyptus soorten
• Kaapse jasmijn (Gardenia jasminoides)
• Zonnebloem (Helianthus annuus)
• Kerrieplant (Helichrysum italicum)
• Sint-janskruid (Hypericum perforatum) - Gedroogd St. Janskruid
• Hysop (Hyssopus officinalis)
• Jeneverbes (Juniperus communis)
• Laurier (Laurus nobilis)
• Lavendel (Lavandula angustifolia) - Lavendelbloesem
• Lavas (Levisticum officinale)
• Amberboom (Liquidambar styraciflua)
• Echte Marjolein (Majorana hortensis)
• Hertsmunt (Mentha longifolia)
• Aarmunt (Mentha spicata)
• Bergamotplant (Monarda didyma)
• Muskaatboom (Myristica fragrans)
• Mirte (Myrtus communis)
• Basilicum (Ocimum basilicum) - Basilicum Poeder
• Rozengeranium (Pelargonium graveolens)
• Den (Pinus)
• Peper (Piper nigrum)
• Douglasspar (Pseudotsuga menziesii)
• Bergmunt (Pycnanthemum)
• Rozemarijn (Rosmarinus officinalis)
• Salie (Salvia officinalis)
• Sandelhout (Santalum album)
• Heiligenbloem (Santolina chamaecyparissus)
• Bonenkruid (Satureja hortensis)
• Gamander soorten (Teucrium)
• Tijm (Thymus vulgaris) - Gedroogde Tijm - Poeder
• Valeriaan (Valeriana officinalis)
• Gember (Zingiber officinale) - Gember stukjes